پناهگاه حیات وحش دره انجیر در استان یزد یکی از زیستگاه یوزپلنگ ایرانی در ایران است که از نظر حیات وحش نیز بسیار غنی است.
آخرین پناهگاه یوز در استان
گزارشی که در اینجا می خوانید بصورت اختصاصی و حضوری از پناهگاه حیات وحش دره انجیر در سال 1396برای اولین شماره چاپی نشریه یوزپلنگ ایرانی تهیه شد. این پناهگاه دیدنی و ز یبا متاسفانه در منطقه معدن خیز قرار گرفته و عبور جاده بزرگ یزد به طبس نیز به خطرهایی که حیات وحش غنی آن را تهدید می کند افزوده است.
در عکس زیر اگر کمی دقت کنید طعمه های یوزپلنگ ایرانی را در کوهپایه ها می بینید به با رنگ بدن خود استتار شده اند. متاسفانه از آخرین زمانی که یوزپلنگ ایرانی در پناهگاه حیات وحش دره انجیر دیده شد زمان زیادی می گذرد.
بیوگرافی منطقه
آقای عزیزی، رئیس اداره محیط زیست اردکان
شهرستان اردکان با دارا بودن وسعتی بالغ بر 24000 کیلومتر مربع به عنوان بزرگ ترین شهرستان استان یزد شناخته می شود که با داشتن 3 منطقه تحت مدیریت شامل پارک ملی سیاه کوه، منطقه حفاظت شده سیاه کوه و پناهگاه حیات وحش دره انجیر با وسعتی بالغ بر 400 هزار هکتار یکی از بکرترین و مهم ترین زیستگاه های حیات وحش استان یزد را شامل می شود که دارای تنوع زیستی بسیار غنی شامل یوزپلنگ ایرانی، کل و بز، قوچ و میش، جبیر، کاراکال، کفتار، گربه وحشی، خرگوش، گربه شنی، روباه، گرگ و پرندگانی نظیر هوبره، زاغ بور، بالابان، کبک، تیهو و خزندگانی مانند سوسمار خاردم، بزمجه، افعی شاخدار و… می باشد.
پناهگاه حیات وحش دره انجیر با وسعتی بالغ بر 180 هزار هکتار یکی از بهترین زیستگاه های بازماندگان یوزپلنگ ایرانی (آسیایی) حوزه کویر مرکزی ایران می باشد که در سال های گذشته یکی از بهترین مناطق زادآوری و دیده شدن بیشترین جمعیت یوزپلنگ ایرانی (آسیایی) را در کارنامه خود دارد.
چند سالی است با توجه به تخریب های گسترده زیستگاهی اطراف پناهگاه حیات وحش دره انجیر در اثر واگذاری معادن بزرگ و ایجاد جاده های آسفالته و خط آهن، زندگی گونه های متعدد جانوری را با تهدید مواجه نموده که به تبع آن کاهش جمعیت یوزپلنگ های ایرانی (آسیایی) و بخصوص یوزپلنگ ماده را در پی داشته است.
در حدود 6 سالی است که دیگر اثری از یوزپلنگ ماده و توله هایش در زیستگاه های حوزه مرکزی ایران و به خصوص پناهگاه حیات وحش دره انجیر مشاهده و یا گزارش نشده است و گزارش ها تنها مربوط به تعداد اندکی یوزپلنگ نر بوده است که در حال حاضر نیز تنها در پناهگاه حیات وحش دره انجیر زندگی می کنند.
تمام این مشاهده ها و برداشت ها توسط محیط بانان مستقر در پارک های حفاظت شده حاکی از انقراض نسل یوزپلنگ ایرانی (آسیایی) در این منطقه می باشد که در صورت حمایت دولت و اهتمام ویژه نسبت به تکثیر و حفظ این گونه با ارزش اقدام های علمی پیشنهاد گردیده است.
از جمله محصور نمودن محدوده ای در حدود 50 هزار هکتار بصورت نیمه طبیعی و رهاسازی باقی مانده یوزپلنگ ها در این زیستگاه و مدیریت آن ها بصورت نیمه طبیعی که شاید تنها راه نجات نسل این گونه در طبیعت همین باشد و مناطق از جمله بعضی از محدوده های پناهگاه حیات وحش دره انجیر نیز برای این منظور بسیار مناسب بوده و پیشنهاد شده است.
به امید روزی که شاهد یوزپلنگ های بسیار در این مناطق حفاظت شده باشیم.
رضا گودرزی، عکاس و سردبیر
سرزمین ایران دارای تنوع آب وهوایی بی نظیر و چهارفصلی است که پارک های ملی و پناهگاه های حیات وحش بکر و بی نظیری در نقاط مختلف آن قرار گرفته است.
برای هر شماره از نشریه سعی داریم با گرفتن عکس و گزارش حضوری از یکی از این پارک های ملی، هم خوانندگان نشریه را با این پارک ها آشنا کنیم و هم به بررسی منطقه و مشکلات محیط بانان و محیط زیست آن بپردازیم.
البته در سفری که در هفته اول زمستان 1396 به پناهگاه حیات وحش دره انجیر در شهر اردکان یزد داشتیم متاسفانه با وجود هوای غیرعادی گرم 25 درجه بالای صفر این فصل از سال و هوای ابری و نسبتا طوفانی حیات وحش منطقه به پناهگاه های خود رفته و حتی روباهی که با محیط بانان صمیمی شده و هرازگاهی برای خوردن غذا به کمپ اصلی محیط بانان سر می زد نیز در این روز مشاهده نشد.
پناهگاه حیات وحش دره انجیر ناحیه ای کوهستانی، تپه ماهوری و دشتی با اراضی شور بوده که شامل سه منطقه ارتفاعی مهم به نامهای دره انجیر، بوزوا و نی باز و دشت های مابین آنها است.
دامنه ارتفاعی این منطقه بین ۸۵۰ تا ۲۰۰ متر، میانگین دمای سالیانه 5/15 درجه سانتی گراد و میانگین بارندگی سالیانه ۷۵ میلی متر است که موجب ایجاد منطقه ای با آب وهوای فراخشک معتدل می شود. این منطقه به عنوان محل عبور و مهاجرت یوزپلنگ ایرانی (آسیایی) بین منطقه حفاظت شده کالمند، کوه بافق، پارک ملی و منطقه حفاظت شده سیاه کوه و پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس محسوب می شود.
در این سفر نهایتا در پناهگاه حیات وحش دره انجیر گشتی زدیم و بر روی کوه های دور دست تعداد کمی از تجمع قوچ و میش یا کل و بزها را دیدیم و حتی در کنار آبشخورها نیز هیچ حیوانی را ندیدیم. البته دیدن قوچ و میش یا کل و بزها بر روی کوه ها و دشت های منطقه نشان از کار سخت یوزپلنگ های ایرانی (آسیایی) برای شکار آن ها داشت.
شکاری که جدای از مشکل های زیست محیطی ایجاد شده توسط انسان ها وخشک سالی ها، طعمه شکارچیان غیر قانونی نیز شده و روز به روز کمتر می شوند که نهایتا برای یوزپلنگ ایرانی (آسیایی) خبر خوبی نیست.
به زبان ساده پناهگاه حیات وحش دره انجیر با وسعتی بالغ بر 180 هزار هکتار دارای حدودا سه منطقه و کوه بزرگ می باشد که متاسفانه کوه اول را جاده آسفالته از بقیه جدا ساخته و در نزدیکی کوه دیگر نیز معدن بسیار بزرگی قرار دارد و در پشت کوه سوم هم ریل خط آهن عبور کرده است. صحبت هایی نیز برای احداث معدنی جدید بین کوه دوم و سوم به گوش می رسد که در صورت عملی شدن باید منطقه را از بین رفته در نظر بگیریم.
بهره برداری از منابع معدنی برای هر کشوری لازم و ضروری است و نمی توان از آن چشم پوشاند ولی برای جلوگیری از رسیدن صدمه به حیات وحش باید اول به فکر محیط زیست بود. اگر بخواهیم تنها مسکنی برای این درد بزرگ در نظر بگیریم تنها احداث حصار بدور کوه ها و جدا کردن منطقه حیات وحش از خطرهای جاده، شکارچیان … می تواند چراغ کوچک امیدی را برای آینده حیات وحش منطقه روشن کند و کمک شایانی به حفظ آن کند.
پاسگاه محیط بانی خشومی پناهگاه حیات وحش دره انجیر در فاصله 3 کیلومتری از جاده آسفالته و اختصاصی معدن چادرملو در مسیر یزد به طبس قرار دارد. اولین مسئله ای که خودنمایی می کرد حضور تنها 2 محیط بان و 3 همیار برای کل مساحت 180 هزار هکتاری پناهگاه حیات وحش دره انجیر بود که بدون اصلحه باید تمام منطقه را پوشش می دادند.
البته کمبود نیرو در تمامی مناطق حفاظت شده و پارک های ملی سرار کشور به چشم می خورد و نیاز به تعداد چند برابری محیط بانان دقیقا احساس می شود.
نکته بعدی تامین برق پاسگاه خشومی پناهگاه حیات وحش دره انجیر با استفاده از برق خورشیدی بود، در حالی که تنها 3 کیلومتر با جاده آسفالته و برق سراسری فاصله داشت.
محیط بانان می گفتند در صورت ابری شدن هوا دیگر بیسیم ها را نمی توان شارژ نمود و در صورت بروز هر گونه مشکل ارتباط هایمان با اداره محیط زیست یزد و اردکان قطع می گردد و ندادن اجازه سیم کشی برق به آن ها را لطمه خوردن منطقه حیات وحش در اثر ایجاد تیرها و سیم های برق اعلام کرده اند.
در این صورت جاده های آسفالته و خط آهن و معادن و… در اکوسیستم منطقه و حیات وحش تاثیری ندارند ولی 3 کیلومتر کابل برق بر روی منطقه اثر منفی خواهد داشت؟ سیم برقی که احتمالا بصورت زیرزمینی هم می شود کار انتقال برق را انجام داد. امیدواریم در شماره بعد نشریه با برداشتن موانع اداری شاهد برق رسانی به پاسگاه خشومی پناهگاه حیات وحش دره انجیر باشیم و گزارش آن را چاپ کنیم. نکته ای که بنظر بنده اصلا قابل بررسی بود رقم حقوق ماهیانه محیط بانان بود که بدلیل کم بودن اصلا قابل ذکر در اینجا نیست.
محیط بانان برای مثال مسافتی در حدود 100 کیلومتر را از منزل تا محل کار باید طی کنند و عموما 2 الی 3 روز در مناطق حفاظت شده مستقر هستند بدون خبر از خانه و خانواده خود با کمترین امکانات رفاهی و با سخت ترین شرایط کاری نظیر گشت های روزانه، بالا رفتن از کوه ها و دیدبانی، علوفه و آب رسانی به حیات وحش و خطر درگیری با شکارچیان و قاچاقچیان غیر قانونی در هر لحظه از حضور در منطقه حفاظت شده.
در تهران و شهرهای دیگر کارمندان و افراد بسیاری با همین میزان درآمد صبح ها تنها پس از طی مسافتی کوتاه در چندین دقیقه یا نهایتا یک ساعت به سرکار خود می رسند و در نزدیکی خانواده خود با داشتن امکان تماس تلفنی در امنیت کامل تا عصر مشغول به کار می باشند و نهایتا بعد از ظهر به آغوش گرم خانواده خود بازمی گردند بدون آنکه پاسخ گوی مسایلی در محل کار خود باشند. (گرچه هزینه های بیشتری در شهر دارند)
نکته ای که شاید قابل بررسی باشد، این بود که مدرک تحصیلی در میزان حقوق محیط بانان نیز تاثیر دارد. محیط بانی که 25 سال است در کوه و دشت زندگی کرده، از نزدیک حیات وحش را لمس و از کودکی با آن بزرگ شده و آن را بهتر از هر کسی می شناسد، به تمامی مشکل های و نقشه منطقه واقف است و بصورت یک GPS دقیق می تواند کار کند و شاید دارای دیپلم یا فاقد دیپلم است دارای پایین ترین سطح حقوق است.
محیط بان بی سوادی که هر شخص، محقق، عکاس و دوستدار حیات وحش در هنگام درماندگی و کمبود اطلاعات و یا نیاز به اطلاع از زندگی و مکان گونه جانوری خاص، به سراغ او می رود.
در امور اداری، تحقیقی، تدریسی، دامپزشکی و… بدون شک میزان تحصیل بطور مستقیم تاثیر گذار است ولی در منطقه حفاظت شده حرف اول را تجربه و سابقه کار، آمادگی جسمانی و فعالیت در حیات وحش می زند. درست مانند وقتی که به مسئول تیم فوتبالی که صلاحیت مدیریت آن را ندارد می گویند شما عکسی با لباس ورزشی در زمین فوتبال دارید؟
در شغل محیط بانی خدا را شکر که اولین نیرویی که محیط بانان را جذب می کند عشق و علاقه به حیات وحش و محیط زیست است و این نکته ای است که مانع انحراف آنان می گردد و گرنه معلوم نبود چه بر سر حیات وحش می آمد.
البته ممکن است در برخی موارد یک درصد هم ما شاهد تخلفاتی باشیم ولی امیدواریم متولیان امر این موضوع را برای حفاظت از محیط زیست و حیات وحش و مهمتر از همه نگهبانان آن یعنی محیط بانان در نظر بگیرند.
گزارش کامل این مقاله در نشریه شماره یک یوزپلنگ ایرانی به چاپ رسیده است. در پایان شما را به دیدن یک فیلم کوتاه 4 دقیقه ای از سفر به پناهگاه حیات وحش دره انجیر در سال 1396 دعوت میکنیم:
هم اکنون می توانید این مقاله را از طریق واتساپ و تلگرام… به اشتراک بگذارید: